شگفتی های شهرهِرت، قسمت (8)

خوانندگان گلم! لازم می دانم قبل از پرداختن به اصل مطلب، در این قسمت از یادداشت های شگفتی های شهر هرت توجه شما را به چند نکتۀ اساسی در رابطه با موضوعات مورد بحث در قسمت های گذشته جلب کنم.

اول اینکه: این یاددشت ها در قالب طنز و شوخی به زیور طبع و گل نشر آراسته می شوند تا بلکه بتوانند گل خنده را بر لب و لوچه های همیشه آویزان! بعضی ها بکارند و نوشدارویی باشند برای التیام دردها و رنج هایی که جامعۀ ما در این روزگار کج مدار نا سازگار با آنها دست و پنجه نرم می کند.

دوم اینکه: ناچارم اعتراف کنم که تاکنون در ارائۀ تعریفی از طنز و تعریضی به ویژگی های آن، در این یادداشت ها کمی تا قسمتی کوتاهی کرده ام و باید برای جبران مافات و تلافی این کوتاهی ها یک شرح نه چندان بلند و بالا در بارۀ این مقوله تقدیم حضورتان کنم.

در یک تعریف خلاصه می توان گفت که طنز، انتقاد غیر مستقیم اجتماعی با چاشنی شوخی و خنده است و مهم ترین کاربرد آن در ادبیات، آموزش و اصلاح طلبی است.

دکتر احمد شرقی «طنز را از نظر محتوا یکی از انواع ادبی می داند که نویسنده و شاعر در آن، علت ها و مظاهر وا پس ماندگی ها، عیب ها، مفاسد و ناروایی های جامعه را به قصد اصلاح، با چاشنی خنده به گونه ای برجسته و اغراق آمیز و همراه با اشاراتی به وضع معمول جامعه بیان می کند.»

بنا بر همین تعریف، طنز با وجود آمیختگی با چاشنی شوخی و خنده در اصل نقدی است جدی بر نارسایی ها و مشکلات اجتماعی. به دیگر بیان، طنز اعتراضی است بر بی خدمتی ها و بی مسئولیتی هائی که مسئولان و متولیان امور جامعه نمی خواهند آنها را به طور مستقیم و بی پرده بپذیرند. لذا می توان گفت که هدف طنز آگاهی بخشی و جلب توجه مخاطب و جامعه به عیب و نقص های خود و ایجاد انگیزه و اندیشه برای حرکت به سمت اصلاح  و جبران خطاهاست.

قلم طنز نویس را می توان به چاقوی جراحی تشبیه کرد که با شکافتن زخم های پنهان جامعه عفونت آنها را خالی می کند و بیمار را بهبود می بخشد. هر چند مبنای طنز بر شوخی و خنده است؛ اما این خنده، خندۀ شادمانی نیست ، بلکه خنده ایست تلخ و دردناک و همراه با سرزنشی نیش دار که با ایجاد نوعی ترس، خطاکاران را بیمناک می کند.

برخلاف تصور رایج، طتزبرای تحقیر و بی ارزش جلوه دادن دیگران نیست؛ بلکه تلاشی است برای بیدار کردن جامعه و مسئولان از خواب سنگین بی خبری و جلب توجه آنان به مشکلات جامعه.

یادآوری این نکته نیز حائز اهمیت است که طنز با هزل و هجو تفاوت های اساسی دارد. بدین معنی که طنز از حد لطیفه و بذله گویی و شوخی و تعریض و تجاهل تجاوز نمی کند، درمقابل هزل از ریشخند و سرزنش عریان و استهزا تشکیل شده است و هجو سرشار از فحش و دشنام و تقبیح و بیهوده گویی و ذم و بدگویی و بد زبانی و گستاخی و لودگی است.

 این نکته را هم نباید فراموش کنیم که در طنز ممکن است نویسنده یا مستقیم و بلاواسطه با خواننده سخن بگوید و یا برعکس با واسطۀ کس یا کسان دیگر. این کس یا کسان، نمایندگان مجازی افکار و عقاید افراد جامعه محسوب می شوند که طنز نویس حرف خودرا از قول آنان به خواننده منتقل می کند.

اگر شما با آثار طنز پرداز معروف معاصر ایران، (مرحوم کیومرث صابری فومنی) متخلص به گل آقا، اندک آشنایی داشته باشید می دانید که ایشان اغلب، با خوانندگان خود با واسطه سخن می گفت. وی معمولاً سه چهار نفر را  با نام های مجازی مانند مش رجب، شاغلام، غضنفر و ممصادق برای بیان منظور خود به واسطۀ آنان دم دست داشت و صحبت های خودرا اغلب از قول آنان به مخاطب منتقل می کرد.

                                                                                                                                                                    ادامه دارد